Achtergrondinformatie
Kunst in de kerk
“In de laatste decennia zijn er ontwikkelingen dat kerk en kunst toenadering tot elkaar zoeken. Het is mij opgevallen dat hierbij vooral sprake is van kunst die autonoom wil zijn ten aanzien van kerk en geloof. Op zichzelf een prima uitgangspunt maar vaak wordt deze kunst als vervreemdend ervaren in kerken, omdat bij veel kunst vooral de nadruk ligt op het schokkerend effect.
Het schokkerend effect van kunst is slechts één dimensie van kunst. Op zichzelf niet onbelangrijk, maar het is de vraag of deze kunstuiting wel de meest geschikte is om toenadering tot de kerk te vinden. Kunst met een schokkerend effect kan zinvol zijn wanneer deze van tijdelijke aard is en aansluiting vindt bij thema’s die centraal staan op dat moment in de kerk. Wanneer het gaat om de aankoop van een kunstwerk van blijvende aard, pleit ik voor kunst met een bezinnend of meditatief karakter. Met klem benadruk ik dat deze vorm van kunst geen decoratie mag zijn, maar een autonome plaats in de kerk verdient.
In mijn eigen ervaring met het ontwerpen en maken van onder andere liturgische kleden (paramenten)en andere kunstwerken , heb ik gemerkt dat veel mensen in de kerk open staan voor vormen van kunst, waarbij ruimte is voor bezinning en meditatie. Opvallend is dat deze mensen te vinden zijn in alle geledingen van de kerk, en zeker de groep jongeren niet uitsluit.
Boeiend vind ik het om te zien welke rol kunst kan hebben in het beter verstaan van Bijbel en traditie, liturgie en liturgisch jaar. Mijns inziens is het nodig dat er in onze moderne samenleving meer dan ooit een vertaalslag gemaakt wordt tussen Bijbel, traditie, liturgie, liturgisch jaar en het dagelijks leven.”
De visie op stola’s, scapulieren en paramenten: ruimte voor verbeelding
Stola’s , scapulieren en liturgische kleden (ook wel paramenten genoemd) vormen een belangrijk deel van het werk van Anne-Marie van der Wilt. Karakteristiek in haar werk is het gebruik van abstracte of gestileerde vormen. Door deze vormen ontstaat ruimte voor de verbeelding van mensen die er naar kijken. Zij laat graag de kleur voor zichzelf spreken door gebruik te maken van het ton sur ton effect, het werken met verschillende kleurnuances van één kleur zodat er een kleurenspel ontstaat en daarbinnen een bepaalde compositie. Het materiaal van de liturgische kleden is eveneens uniek. Zij gebruikt dupionzijde en zijde door haarzelf beschilderd. Ook is het mogelijk om handgeviltewol te verwerken. Zij gebruikt verschillende garens en boduurtechnieken.
De paramenten die veelal in kerken te zien zijn, bevatten meestal heel concrete symbolen zoals de vis, de korenaar, het kruis, de druiventros, een open boek, de duif, de alpha en de omega, het Christus monogram, een schip als symbool van de kerk. Deze christelijke symbolen met een lange traditie hebben een onbetwiste zeggingskracht. Ze bieden mensen echter weinig ruimte om zelf iets te zien in de afbeelding. De paramenten gaan daardoor voor mensen niet echt ‘leven’.
Ruimte is een kernbegrip in de eredienst, iets dat volgens van der Wilt in een gemiddelde kerkdienst te weinig ervaren wordt. De ruimte voor verbeelding nodigt de deelnemer uit met zijn of haar eigen verhaal mee te doen in Gods verhaal met mensen. In de gemeenten waar haar werk wordt gebruikt reageren mensen enthousiast op het non-figuratieve element in haar werk. Het is spannend en uitdagend om naar haar werk te kijken en bovendien prettig om zelf vrij te kunnen associëren bij de kleur van het liturgisch jaar. Er zijn anderen die liever op een concreet spoor worden gezet.
Dit laatste is voor van der Wilt geen probleem. Stola’s en liturgische kleden worden in overleg met opdrachtgevers gemaakt, waardoor zij rekening kan houden met de spiritualiteit, beleving en wensen van de mensen.
Stiltecentra
Het inrichten van stiltecentra is een belangrijk deel van mijn werk. Vanaf 1999 heb ik door het hele land werk mogen maken voor de stiltecentra van huizen van bewaring, ziekenhuizen, GGZ instellingen, verpleeghuizen , scholen en kerken.
Voorafgaand aan een opdracht ga ik uitvoerig in gesprek met de opdrachtgever. In dat gesprek komt aan de orde wat de wensen zijn en kijken we met elkaar naar de ruimte en haar mogelijkheden. Daarnaast ga ik uitvoerig in op de identiteit van de instelling en wat men daarvan terug wil laten zien in de verbeelding van het stiltecentrum. De meeste instellingen kiezen voor een verbeelding met een interreligieus of religieoverstijgend karaker. Een verbeelding die de kijker alle ruimte biedt om er vanuit zijn/haar achtergrond en levensvisie van alles in te ontdekken.
Kenmerkend voor een stiltecentrum is dat het een plek moet zijn waar mensen even tot rust en op adem kunnen komen. Een ruimte die veiligheid, geborgenheid en troost biedt. Vaak biedt een stiltecentrum ook mogelijkheid voor een ritueel zoals een kaarsje branden ( al dan niet op batterij vanwege de veiligheid)
Stiltecentra geven vaak iets weer van de ziel van een instelling en zijn daarmee een visitekaartje.Omdat ik met heel verschillende materialen werk ( glas, hout, textiel, keramiek) kan ik aan diverse wensen voldoen en het werk op elkaar afstemmen zodat er uiteindelijk een mooi geheel ontstaat.
Gedachteniswand
Op veel verschillende plaatsen heb ik afgelopen jaren gedachtenisobjecten (gedachtenishoek of wand) mogen ontwerpen. Ze zijn allemaal weer anders passend en afgestemd op de wensen van de opdrachtgever ( vaak kerken of instellingen) maar ook passend bij de locatie . De grootte verschilt per locatie. In principe kan een gedachtenis hoek uitgevoerd worden in verschillende materialen zoals; glas, hout, glasmozaïek met of zonder licht erachter, textiel of een moderne icoon.
Achtergrond gedachtenisobject
In veel kerken en stiltecentra zien we de laatste jaren steeds vaker een gedachteniswand/stiltewand ontstaan. Meestal krijgt de gedachteniswand een plaats in een kerkzaal of wanneer het een zorginstelling betreft in het stiltecentrum. we zien dat er steeds meer aandacht is voor gedenkplekken zoals een gedachteniswand. Op verschillende manieren wordt uitdrukking gegeven hoe men wil gedenken en met welk ritueel.
De gedachteniswand voorziet in de behoefte om mensen die overleden zijn te gedenken. Dit gedenken gebeurt op verschillende manieren. Voorbeelden daarvan zijn; duifjes van hout, bladblaadjes, kruisjes, stenen, houten schijfjes, glazen schijfjes. Op al deze vormen zien we dat de namen van hen die overleden zijn worden geschreven of gegraveerd. Meestal liggen de vormen een jaar in een kerk en worden dan aan de nabestaanden of dopelingen gegeven. Vaak zien we dat de vormen met daarop de namen van overledenen meegegeven worden op de laatste zondag van het liturgisch jaar. Bij dopelingen meestal een jaar na de doop. In zorginstellingen wordt een eigen protocol gevolgd.
Vaak geeft de gedachteniswand ruimte aan een boek waarin de namen zijn geschreven van de overledenen. Soms is er in de gedachtenishoek ook aandacht voor dopelingen die op een eigen manier zichtbaar zijn in ander boek of op andere elementen waarop de namen worden geschreven.
Naast de functie van gedenken heeft de gedachteniswand vaak ook de functie van stiltehoek. Een plaats waar mensen stil kunnen worden, mediteren of bidden of een kaarsje ( Een waxinelichtje of een elektronisch kaarsje)
Glaskunst
In mijn werk neemt glas een belangrijke plaats in. Glas vindt ik heerlijk om mee te werken en is voor mij een passie. Het glanst, is verkrijgbaar in geweldige kleuren en heeft een prachtige weerschijn. Wanneer het verwerkt wordt in een raam speelt het licht dat er doorheen schijnt een belangrijke rol. Glas in kleine of grote stukken verlijmd op bijvoorbeeld hout heeft weer een heel andere uitstraling en noem je glasmozaïek. Inmiddels heb ik diverse opdrachten gehad waar ik zowel glas tot raam met licht erachter heb gemaakt als ook gedeelten als een mozaïek waar geen licht doorheen schijnt. Beide manieren van werken met glas spreken mij aan. Wanneer je ze samen voegt geeft dat weer een extra dimensie die zeer geschikt is voor stiltecentra en kerken.
Ramen van glas zijn het meest bekend als glas in lood. De techniek die ik gebruik is glasapplique. Het snijden, slijpen is hetzelfde als bij de glas in lood techniek. Verschil is dat bij glasapplique geen strakke loodlijnen te zien zijn. In plaats daarvan wordt het glas verlijmd op het basisraam. Daardoor ontstaat een vrijere uitstraling die zelfs meerder lagen kan bevatten.
